Patrząc na kraj jako całość, często postrzegamy go przez pryzmat miast, analizując ich zmiany, organizację przestrzeni i formę – podaje strona wroclaw-future.eu. Tymczasem ponad 80% terytorium Polski to wsie, a one mają swoją ciekawą i bardzo indywidualną strukturę. Wiejskie krajobrazy i architektura inspirują, dostarczają pozytywnych emocji, a czasem stają się prawdziwym ideałem, marzeniem dla mieszkańców miast.
Dolny Śląsk to obszar pogranicza, na którym wymieszały się różne kultury, co nie mogło pozostać bez wpływu na style architektoniczne. Jednocześnie dolnośląskie wsie mają też swoje charakterystyczne cechy.
Chaty
Charakterystyczną cechą dolnośląskich wsi jest ich przeważnie kamienna i ceglana zabudowa. Wynika to z faktu, że w XIX wieku władze pruskie zakazały budowy domów drewnianych. Dlatego dziś na wsiach prawie nie ma już prostych drewnianych chałup z dwuspadowymi dachami – częściej można je zobaczyć w rezerwatach tematycznych niż na obszarach wiejskich. Wciąż jednak pozostają jednym z najbardziej znanych symboli polskiej wsi.
W tym samym czasie ta forma architektoniczna nadal żyła i rozwijała się na Dolnym Śląsku. Początkowo były to budynki kamienne, a następnie ceglane. Dziś widzimy wygodne, solidne i łatwe w utrzymaniu domy wykonane z nowoczesnych materiałów, które przypominają dawną chatę jedynie pod względem rodzaju konstrukcji.
Domy w stylu zagrodowym
Krajobraz Dolnego Śląska, jak i w ogóle całej Polski, charakteryzowały dwory szlacheckie. Były one znacznie mniejsze od pałaców i zamków, ale znacznie większe od chałup. Występowały wyjątkowo licznie na tle innych krajów europejskich, co można wyjaśnić wysoką liczbą polskiej szlachty – około 10% społeczeństwa, podczas gdy w innych krajach jej liczba nie przekraczała 4%.
Charakterystyczne elementy architektoniczne domu w stylu zagrodowym to dwu- lub czterokolumnowy portyk na osi głównej fasady, trójkątny fronton i czterospadowy dach kryty dachówką. Podczas budowy takie domy były zazwyczaj orientowane „na godzinę jedenastą” – w takim układzie wszystkie pomieszczenia były stopniowo oświetlane przez słońce. Sam dom otoczony był parkiem, z aleją prowadzącą do głównego wejścia i niewielkim trawnikiem przed portykiem.
W XXI wieku styl zagrodowy nadal jest bardzo popularny zarówno na wsiach, jak i w miastach. Oczywiście wygląd współczesnych domów znacznie się zmienił – dziś mogą to być zarówno jedno-, jak i wielopiętrowe budynki z otynkowanymi ścianami, wysokimi czterospadowymi dachami, szerokimi okapami i licznymi oknami.
W większości przypadków prawdziwy wiejski dwór należy już do przeszłości, ponieważ zachowało się bardzo niewiele oryginalnych budynków. Niemniej jednak pamięć ludowa o nich nie zapomniała, co znajduje odzwierciedlenie we współczesnych trendach budowlanych. Murowany dom w stylu dworkowym pozostaje jednym z najpopularniejszych i najbardziej rozpowszechnionych form wiejskiej architektury mieszkalnej na Dolnym Śląsku.
Domy o kształcie sześcianu
W latach 70. i 80. ubiegłego wieku na dolnośląskich wsiach zaczęły pojawiać się domy przypominające pudełka. Budowano je wówczas z najtańszych materiałów, w tym płyt żelbetowych, i stosowano najprostszą formę – sześcianu z płaskim dachem.
Te typowe, często nawet nieotynkowane budynki stały się symbolem swoich czasów, w których rozwój polskiej gospodarki pozwolił chłopom na znaczną poprawę warunków życia, ale nie na doprowadzenie ich do perfekcji. Ta „niedokończona” architektura okazała się dość żywotna i dziś na wiejskich terenach Dolnego Śląska wiele rodzin mieszka właśnie w takich domach-sześcianach.
Domy stodoły
Są to nowoczesne, parterowe, podłużne budynki mieszkalne ze spiczastym dachem. Często są one budowane z czerwonej cegły, nie tynkowane na zewnątrz, ale pokryte specjalną przezroczystą powłoką ochronną, dzięki czemu materiał ściany jest widoczny.
Niektóre nowoczesne pracownie architektoniczne opracowują nietypowe projekty takich domów. Na przykład wrocławski architekt Tomasz Głowacki zaprojektował kilka lat temu wspaniały, niebanalny dom w kształcie zakrzywionej stodoły.
Zachowanie historycznej architektury
Władze lokalne na Dolnym Śląsku są zainteresowane zachowaniem istniejącego dziedzictwa kulturowego, dlatego w niektórych miejscowościach zabronione jest budowanie domów według własnego projektu. Usytuowanie budynku względem drogi, dach, komin, ściany, drzwi, okna, wysokość i szerokość domu muszą spełniać ustalone normy.
Na Dolnym Śląsku regularnie organizowany jest również konkurs na najpiękniejszą wieś. Jednym z poprzednich zwycięzców była wieś Dobków, położona w gminie Świerzawa. Od 1945 roku wybudowano tu zaledwie kilka nowych budynków, dzięki czemu zachował się pierwotny układ wsi. Dobków to atrakcyjna, zadbana wieś składająca się z masywnych, urokliwych budynków mieszkalnych, które za zgodą właścicieli są otwarte dla wszystkich zainteresowanych turystów. Dobków jest godnym przykładem zachowania form dawnej dolnośląskiej architektury wiejskiej.
Wiele wiejskich domów na Dolnym Śląsku powstało w XX i XIX wieku, a ich forma architektoniczna wpisuje się w historię kraju. Są one często niewielkie, zbudowane zgodnie z wiejskimi standardami i tradycyjne w formie. Oczywiście nie stworzyły one rewolucji w architekturze, ale bez nich nie byłoby polskiej wsi.
